Czasownik salire

Czasownik salire jest specyficzny tak w swojej odmianie jak i w sposobach użycia go w czasach złożonych. Nie tylko dlatego, że jego odmiana jest nieregularna, bo tej możemy po prostu nauczyć się na pamięć.

Dużo bardziej skomplikowany jest ze względu na to, że należy do niewielkiej (na szczęście) grupy czasowników będących jednocześnie przechodnimi i nieprzechodnimi. Ma to o tyle istotne znaczenie, że pociąga za sobą problem z wyborem w czasach złożonych pomiędzy czasownikami posiłkowymi avere i essere.

Ale bez obaw, bo przy odrobinie wysiłku i ćwiczeń z pewnością da się to zrozumieć. A dzisiejszy artykuł mam nadzieję, że Wam w tym pomoże.

Zacznijmy od zapoznania się z odmianą czasownika salire w czasach prostych i złożonych.

Czasownik salire – odmiana

CZASY PROSTE

	indicativo czas teraźniejszy	imperfetto czas przeszły niedokonany	futuro semplice czas przyszły prosty
io	salgo	salivo	salirò
tu	sali	salivi	salirai
lui, lei, Lei	sale	saliva	salirà
noi	saliamo	salivamo	saliremo
voi	salite	salivate	salirete
loro, Loro	salgono	salivano	saliranno

Odmiana czasownika salire

CZASY ZŁOŻONE

	passato prossimo czas przeszły dokonany	trapassato prossimo czas przeszły uprzedni	futuro anteriore czas przeszły prosty
io	sono salito(a), ho salito	ero salito(a) avevo salito	sarò salito(a), avrò salito
tu	sei salito(a), hai salito	eri salito(a) avevi salito	sarai salito(a), avrai salito
lui, lei, Lei	è salito(a), ha salito	era salito(a), aveva salito	sarà salito(a), avrà salito
noi	siamo saliti(e), abbiamo salito	eravamo saliti(e), avevamo salito	saremo saliti(e), avremo salito
voi	siete saliti(e), avete salito	eravate saliti(e), avevate salito	sarete saliti(e), avrete salito
loro, Loro	sono saliti(e), hanno salito	erano saliti(e), avevano salito	saranno saliti(e), avranno salito

Jak widzimy participio passato* czasownika salire to salito, a w czasach złożonych** może łączyć się zarówno z czasownikiem posiłkowym essere, jak i z avere.

O tym jak dokonać wyboru pomiędzy czasownikami posiłkowymi avere i essere dowiemy się z dalszej części artykułu.

*Participio passato służy do tworzenia czasów złożonych. Formę właściwą dla każdego czasownika znajdziemy w słownikach.

**Czas złożony budujemy poprzez wykorzystanie participio passato danego czasownika (w tym przypadku salito) i czasownika posiłkowego avere lub essere. Pamiętajmy, że w przypadku czasownika posiłkowygo essere musimy uzgodnić końcówki.

Znaczenie

salire [sa-lì-re] oznacza wchodzić, wejść pod górę, wspinać się, wznosić się, stopniowo przemieszczać się z miejsca niższego na wyższe.

Użyjemy go do opisu ruchu wznoszącego się, ale podlegającego stopniowaniu. Ma swoje zastosowanie również w sensie przenośnym. Używamy go w stosunku do istot żywych i rzeczy nieożywionych.

I z perspektywy podziału na rzeczowniki ożywione i nieożywione, przyjrzyjmy się bliżej jego znaczeniu.

Ożywione

Wchodzić możemy na przykład po schodach salire per le scale, na drzewo salire sull’albero, na szczyt góry salire sulla cima di una montagna, czy na wieżę salire sulla torre.

Czasownika salire użyjemy również na określenie wsiadania do wszelkiego rodzaju środków transportu. Możemy na przykład wsiadać, wsiąść do samochodu salire sulla macchina, do pociągu salire sul treno, do tramwaju salire sul tram, do samolotu salire sull’aereo, na statek salire sulla nave, do autobusu salire sull’autobus.

Ale użyjemy go także do określenia wsiadania na środki transportu jak np. wsiąść na rower salire sulla bici, na motor salire sulla moto, na hulajnogę salire sul monopattino.

Możemy wejść na pierwsze piętro (drugie, trzecie, itp.) salire al primo piano (al secondo, al terzo) albo wjechać windą salire con l’ascensore.

Salire in casa użyjemy gdy chcemy, żeby ktoś do nas do domu: Sali da me? Wejdziesz do mnie?

Możemy go użyć także w stosunku do zwierząt, np. kot wszedł na drzewo il gatto è salito sull’albero, pies wchodzi na kanapę il cane sale sul divano.

Nieożywione

W przypadku rzeczowników nieożywionych czasownika salire użyjemy w znaczeniu wznosić się, rosnąć, zwiekszać się.

Wznosić się może na przykład szczyt góry la cima del monte sale albo droga la strada sale.

W tym znaczeniu użyjemy go chcąc jednocześnie określić kierunek: droga wznosi się w kierunku zamku la strada sale verso il castello.

Wznieść się w górę, wschodzić, unosić się może na przykład mgła la nebbia sale, słońce nad horyzontem il sole sale all’orrizonte albo samolot, który wzosi się na niebo l’aereo sale nel cielo.

W sensie przenośnym czasownika salire użyjemy do określenia zwiększenie intensywności, poziomu czy liczby, na przykład ceny rosną i prezzi salgono, temperatura wzrasta la temperature sale, gorączka rośnie la febbre sale. Może też rosnąc chęć na coś la voglia sale.

Czasowniki przechodnie i nieprzechodnie

Poznaliśmy już odmianę oraz sposoby użycia czasownika salire. Pozostaje nam tylko problem z wyborem czasownika posiłkowego w czasach złożonych.

Przy wyborze czasownika posiłkowego naszym drogowskazem powinien być słownik.

Tam znajdziemy informację czy czasownik jest przechodni, czy nieprzechodni oraz z którym czasownikiem posiłkowym się łączy.

Spójrzmy na przykładowy wpis w słowniku Treccani:

v. intr. oznacza czasownik nieprzechodni

v. trans. oznacza czasownik przechodni

aus. oznacza czasownik posiłkowy

Problem pojawia się, kiedy mamy do czynienia z czasownikiem takim jak salire, który może być jednocześnie przechodni i nieprzechodni i może łączyć się z avere i z essere.

v. intr. e tr. oznacza czasownik nieprzechodni i przechodni

Czym są czasowniki przechodnie i nieprzechodnie?

Aby zrozumieć dlaczego mówimy na przykład ho salito le scale (wszedłem po schodach), ale sono salito sulla torre (wszedłem na wieżę), musimy zagłębić się w temat czasowników przechodnich i nieprzechodnich.

Czasowniki przechodnie występują w stronie czynnej i biernej. Czasownik jest przechodni jeśli akcja podmiotu, który ją wykonuje, przechodzi bezpośrednio na obiekt, czyli dopełnienie bliższe (osobę, zwierzę lub rzecz). Odpowiada na pytanie chi? che cosa? kogo? co?

Na przykład:

Ho mangiato (che cosa?) una mela. Zjadłem (co?) jabłko.

Ho pulito (che cosa?) la cucina. Posprzątałem (co?) kuchnię.

Ho visto (chi?) Marco. Widziałem (kogo?) Marko

Zauważyliście, że w każdym z tych przykładów czasownikiem posiłkowym jest avere?

To nie jest przypadek, bo w języku włoskim czasowniki przechodnie (verbi transitivi), łączą się tylko z czasownikiem posiłkowym avere!

Czasowniki nieprzechodnie występują tylko w stronie biernej, ich akcja nie przechodzi bezpośrednio od podmiotu na dopełnienie, ale wyczerpuje się na podmiocie lub przechodzi na inny element zdania, który nie jest dopełnieniem bliższym.

Czasowniki nieprzechodnie mogą się łączyć albo z avere, albo z essere, ale też jeden czasownik może łączyć się i z avere i z essere. Tutaj, niestety, nie ma żadnej reguły. Pozostaje nam siegnąć do słownika. W przypadku salire w znaczeniu nieprzechodnim łączy się on z essere.

Podsumowanie

Podsumowując, salire łączymy w czasach złożonych z essere, jeśli używamy go w znaczeniu nieprzechodnim, a z avere w znaczeniu przechodnim.

Jeśli mamy wątpliwości, możemy posłużyć się prostym tipem, który prawie zawsze się sprawdza.

Mianowicie jeśli w zdaniu mamy przyimek w jego formie prostej (di, da, in, su, con, a, per, tra, fra) lub ściągniętej (del, al, dal, nel, con il, sul, per il, tra il, fra il), to używamy essere, jeśli go nie ma – stosujemy avere.

PRZECHODNI	NIEPRZECHODNI
Ho salito i gradini.	Sono salito sulla macchina.
Ho salito le scale.	Sono salito per le scale.
Ho salito una montagna.	Sono salito sull’albero.
Ho salito una cima.	Sono salito sulla cima.
	Sono salito sulla torre.
	Sono salito sulla macchina.
	La nebbia è salita dal mare.
	Il sole è salito all’orizzonte.
	L’aereo è salito nel cielo.