W języku włoskim dla wyrażenia czynności przeszłych dokonanych mamy do dyspozycji dwa czasy: passato prossimo i passato remoto. Decyzja, którego z nich użyć zależy od związku opisywanej czynności z teraźniejszością.
Jeśli opisujemy czynność przeszłą, która już jest zakończona, ale wciąż ma związek z teraźniejszością lub odbyła się niedawno, używamy passato prossimo.
Natomiast jeśli chcemy wyrazić czynność w czasie przeszłym, która jest już zakończona i nie ma żadnej korelacji (związku) z teraźniejszością, używamy passato remoto.
Passato prossimo jest to czas przeszły bliski, dokonany. Tworzymy go za pomocą czasowników posiłkowych (essere, avere) odmienionych w czasie teraźniejszym oraz imiesłowu przeszłego (participo passato).
Za jego pomocą możemy wyrazić czynność, która:
miała miejsce niedawno, dlatego łączy się z takimi wyrazami określającymi czas, jak na przykład: ieri, l’altro ieri, oggi, questa settimana, quest’anno, itp. Np.: Ieri sono stato in piscina. Wczoraj byłem na basenie.
już się dokonała, jest zakończona i nie była to czynność zwyczajowa. Np.: Due anni fa sono andato a Londra. Dwa lata temu pojechałem do Londynu.
miała miejsce w określonym czasie.Np.: Ho studiato dalle 08.00 alle 20.00. Uczyłem się od 08.00 do 20.00.
czynność trwająca od dłuższego czasu, a której skutki są widoczne w teraźniejszości. Np.: Luca ha comprato una nuova macchina. Luca kupił nowy samochód (kupił i wciąż go ma).
czynność przerwana przez inną czynność. Np.: Mentre leggevo un libro è suonato il campanello. Podczas gdy czytałem książkę, zadzwonił dzwonek.
Przypomnijmy odmianę avere i essere:
| essere | avere | |
|---|---|---|
| io (ja) | sono | ho |
| tu (ty) | sei | hai |
| lui, lei (on, ona) | è | ha |
| noi (my) | siamo | abbiamo |
| voi (wy) | siete | avete |
| loro (oni, one) | sono | hanno |
JAK UTWORZYĆ IMIESŁÓW PRZESZŁY (PARTICIPIO PASSATO) ?
Tworzenie imiesłowu przeszłego czasowników regularnych nie jest skomplikowane. Chcąc utworzyć imiesłów przeszły, wystarczy do tematu czasownika dodać odpowiednią końcówkę, która z kolei jest zależna od grupy do której należy czasownik.
Czyli czasownik z I grupy z końcówką -are (np. parlare – mówić) w participio passato przybierze końcówkę -ato, którą to dodajemy do tematu czasownika:
parlare + ato = parlato
| I grupa (-are) | II grupa (-ere) | III grupa (-ire) |
|---|---|---|
| -ato | -uto | -ito |
| parlare – parlato | credere – creduto | sentire – sentito |
TWORZENIE IMIESŁOWU PRZESZŁEGO CZASOWNIKÓW NIEREGULARNYCH
Czasowniki nieregularne również imiesłów przeszły (participio passato) tworzą w sposób nieregularny, dlatego trzeba nauczyć się ich odmiany na pamięć.
Poniżej zestawienie czasowników, które tworzą imiesłów przeszły nieregularnie:
| Participio Passato | Łączy się z: | ||
| accendere | acceso | avere | |
| ammettere | ammesso | avere | |
| appendere | appeso | avere | |
| aprire | aperto | avere | |
| bere | bevuto | avere | |
| chiedere | chiesto | avere | |
| chiudere | chiuso | avere | |
| concedere | concesso | avere | |
| concludere | concluso | avere | |
| conoscere | conosciuto | avere | |
| correggere | corretto | avere | |
| correre | corso | avere/essere | |
| crescere | cresciuto | avere/essere | |
| decidere | deciso | avere | |
| deludere | deluso | avere | |
| difendere | difeso | avere | |
| dipendere | dipeso | essere | |
| dire | detto | avere | |
| dirigere | diretto | avere | |
| discutere | discusso | avere | |
| distinguere | distinto | avere | |
| distruggere | distrutto | avere | |
| dividere | diviso | avere | |
| escludere | escluso | avere | |
| esistere | esistito | essere | |
| esplodere | esploso | avere/essere | |
| esprimere | espresso | avere | |
| essere | stato | essere | |
| fare | fatto | avere | |
| giungere | giunto | essere | |
| insistere | insistito | avere | |
| leggere | letto | avere | |
| mettere | messo | avere | |
| morire | morto | essere | |
| muovere | mosso | avere/essere | |
| nascere | nato | essere | |
| nascondere | nascosto | avere | |
| offendere | offeso | avere | |
| offrire | offerto | avere | |
| perdere | perso/perduto | avere | |
| permettere | permesso | avere | |
| piacere | piaciuto | essere | |
| piangere | pianto | avere | |
| prendere | preso | avere | |
| promettere | promesso | avere | |
| proporre | proposto | avere | |
| ridere | riso | avere | |
| rimanere | rimasto | essere | |
| risolvere | risolto | avere | |
| rispondere | risposto | avere | |
| rompere | rotto | avere | |
| scegliere | scelto | avere | |
| salire | salito | essere | |
| scendere | sceso | avere/essere | |
| scrivere | scritto | avere | |
| soffrire | sofferto | avere | |
| spendere | speso | avere | |
| spegnere | spento | avere | |
| spingere | spinto | avere | |
| succedere | successo | essere | |
| tradurre | tradotto | avere | |
| trarre | tratto | avere | |
| uccidere | ucciso | avere | |
| vedere | visto/veduto | avere | |
| venire | venuto | essere | |
| vincere | vinto | avere | |
| vivere | vissuto | avere/essere |
TWORZENIE CZASU PASSATO PROSSIMO
Avere / essere + participio passato = passato prossimo
Zastosujmy teraz zdobyte wiadomości w praktyce. Zacznijmy od czasowników łączących się z czasownikiem posiłkowym avere:
| I grupa parlare | II grupa vendere | III grupa dormire | czasownik nieregularny vedere | |
|---|---|---|---|---|
| io | ho parlato | ho venduto | ho dormito | ho visto |
| tu | hai parlato | hai venduto | hai dormito | hai visto |
| lui | ha parlato | ha venduto | ha dormito | ha visto |
| lei | ha parlato | ha venduto | ha dormito | ha visto |
| noi | abbiamo parlato | abbiamo venduto | abbiamo dormito | abbiamo visto |
| voi | avete parlato | avete venduto | avete dormito | avete visto |
| loro | hanno parlato | hanno venduto | hanno dormito | hanno visto |
Przećwiczmy tworzenie passato prossimo na przykładach:
Questa settimana ho avuto poco tempo libero. W tym tygodniu miałem/am mało wolnego czasu.
Stamani ho dormito fino alle 10.00. Dziś rano spałem do 10.00
Quest’anno ho passato le mie vacanze in Spagna. W tym roku wakacje spędziłem/am w Hiszpanii.
Ieri ho dimenticato di fare la spesa. Wczoraj zapomniałem/am zrobić zakupy.
Dopo cena Luca ha guardato una partita. Po kolacji Luca oglądał mecz.
L’altro ieri Maria ha tagliato i capelli. Przedwczoraj Maria obcięła włosy.
Ieri hanno lavorato dalle 08.00 alle 18.00. Wczoraj pracowali od 08.00 do 18.00.
Passato prossimo z czasownikiem posiłkowym essere wymaga uzgodnienia formy imiesłowu z podmiotem pod względem liczby (pojedyncza, mnoga) i rodzaju (męski, żeński).
Tworząc zatem zdanie w passato prossimo z czasownikiem posiłkowym essere, musimy pamiętać, by odmienić końcówkę imiesłowu w zależności od osoby oraz liczby. Np.:
Sono andato (poszedłem)- 1 osoba, liczba pojedyncza, rodzaj męski
Sono andata (poszłam) 1 os. l. pojedyncza, rodzaj żeński
| I grupa andare | II grupa partire | III grupa venire | czasownik nieregularny essere | |
|---|---|---|---|---|
| io | sono andato/a | sono partito/a | sono venuto/a | sono stato/a |
| tu | sei andato/a | sei partito/a | sei venuto/a | sei stato/a |
| lui | è andato/a | è partito/a | è venuto/a | è stato/a |
| lei | è andato/a | è partito/a | è venuto/a | è stato/a |
| noi | siamo andati/e | siamo partiti/e | siamo venuti/e | siamo stati/e |
| voi | siete andati/e | siete partiti/e | siete venuti/e | siete stati/e |
| loro | sono andati/e | sono partiti/e | sono venuti/e | sono stati/e |
Spójrzmy na kilka przykładów:
Sono andato a fare la spesa. Poszedłem zrobić zakupy.
Sono andata a fare la spesa. Poszłam zrobić zakupy.
Ieri sei stato al mare? Byłeś wczoraj nad morzem?
Ieri sei stata al mare? Byłaś wczoraj nad morzem?
Il treno è partito in orario. Pociąg odjechał punktualnie.
Anna è partita la settimana scorsa. Anna wyjechała w zeszłym tygodniu.
Siamo tornati dalle vacanze. Wróciliśmy z wakacji.
Un’ora fa siamo tornate dal mercato. Godzinę temu wróciłyśmy z rynku.
Przy tworzeniu czasu passato prossimo, najwięcej problemów uczącym się języka włoskiego sprawia wybór czasownika posiłkowego pomiędzy avere i essere.
Poznajmy zatem kolejnych kilka zasad dotyczących czasowników posiłkowych.
PASSATO PROSSIMO Z CZASOWNIKIEM POSIŁKOWYM ESSERE TWORZĄ:
czasowniki wyrażające stan i ruch, jak:
essere, stare, rimanere, restare, passare, piacere, andare, arrivare, entrare, partire, salire, scendere, tornare, uscire, venire, itd.
Sono andata al mare subito dopo la festa . Od razu po przyjęciu poszłam nad morze.
Ieri sono rimasta a casa. Wczoraj zostałam w domu.
Ilaria è caduta dalle scale. Ilaria spadła ze schodów.
wszystkie czasowniki zwrotne, np. pettinarsi, lavarsi, vestirsi, itd.
Mi sono alzata, mi sono lavata, mi sono pettinata e dopo mi sono vestita. Wstałam, umyłam się, uczesałam się, a potem się ubrałam.
czasowniki modalne (dovere, potere, volere) łączące się z czasownikami wyrażającymi ruch
Ieri sono dovuta partire presto. Wczoraj musiałam wyjechać wcześnie.
Non sono potuto andare a scuola. Nie mogłem pójść do szkoły.
Perché non sei voluto venire con me al mare? Dlaczego nie chciałeś pójść ze mną nad morze?
czasowniki nieprzechodnie*, czyli te które nie mają dopełnienia; kiedy działanie nie przechodzi bezpośrednio z podmiotu (osoby, zwierzęcia lub rzeczy) na obiekt
Giovanna è tornata ieri. Giovanna wróciła wczoraj.
Luigi è cresciuto tanto. Luigi bardzo urósł.
Ieri è nato il figlio di Fabio e Laura. Wczoraj urodził się syn Fabio i Laury.
* informację o tym czy czasownik jest przechodni (v/t) czy nieprzechodni (v/i) znajdziemy w każdym słowniku
PASSATO PROSSIMO Z CZASOWNIKIEM POSIŁKOWYM AVERE TWORZĄ
czasowniki modalne (dovere, potere, volere), jeśli nie łączą się z czasownikami wyrażającymi ruch.
Non ha voluto continuare quella relazione. Nie chciała kontynuować tego związku.
Ieri ho dovuto lavorare fino a tardi. Wczoraj musiałem/am pracować do poźna.
Non abbiamo potuto fare altro che lavorare. Nie mogliśmy zrobić nic, jak tylko pracować.
czasowniki przechodnie, czyli te które mogą mieć dopełnienie; kiedy działanie przechodzi bezpośrednio z podmiotu (osoby, zwierzęcia lub rzeczy) na obiekt
Nicola ha mangiato la mela. Nicola zjadł (co?) jabłko.
Luca ha suonato la chitarra. Luca grał (na czym?) na gitarze.
Paolo ha letto un libro. Paolo przeczytał (co?) książkę
niektóre czasowniki nieprzechodnie, takie jak: dormire, ridere, piangere, camminare, lavorare, itd.
Anna ha dormito sul divano. Anna spała na kanapie.
Mi ha riso in faccia. Zaśmiał/a mi się w twarz.
Marco ha camminato troppo lentamente. Marco szedł za wolno.
Maria ha lavorato vicino a casa mia. Maria pracowała blisko mojego domu.
czasowniki oznaczające ruch, takie jak: camminare, correre, nuotare, passeggiare, sciare, viaggiare
Sono stanco perché ho camminato troppo oggi. Jestem zmęczony, bo za dużo dzisiaj chodziłem.
Abbiamo corso per 10 km. Przebiegliśmy 10 km.
Stamani ho nuotato due ore. Dzisiaj rano pływałem dwie godziny.
Ho passeggiato tutta la mattina. Spacerowałem cały ranek.
Ho sciato il pomeriggio. Po południu jeździłem na nartach.
Abbiamo viaggiato a lungo. Długo podróżowaliśmy.
Istnieje również grupa czasowników, które mogą łączyć się zarówno z czasownikiem posiłkowym avere jak i z essere.
Są to:
czasowniki opisujące stany pogodowe
Możemy powiedzieć: è nevicato lub ha nevicato, è piovuto lub ha piovuto.
czasowniki takie jak:
albergare, aumentare, avanzare, calare, cambiare, campare, cessare, cominciare, correre crescere, crollare, cuocere, diminuire, durare fallire, finire, fuggire, gelare, girare, giungere, guarire, invecchiare, mancare, migliorare, partire, passare, penetrare, ritornare, rovinare, saltare, spirare, salire, scendere, suonare, terminare, tornare, volare.
W przypadku tych czasowników używamy czasownika posiłkowego essere, gdy używamy go jako czasownika nieprzechodniego, a avere jest używamy go w znaczeniu przechodnim.
Pamiętajmy o prostej zasadzie, że jeśli możemy postawić pytanie: kogo? co? to czasownik jest przechodni.
Luigi ha cambiato una macchina. Luigi zmienił samochód.
La sua vita è cambiata dopo un incidente. Po wypadku jej życie się zmieniło.
Ho passato un anno in Francia. Spędziłem rok we Francji.
Sono passate cinque ore. Minęło pięć godzin.
Ho finito di leggere un libro. Skończyłem/am czytać książkę.
La pausa è finita. Przerwa się skończyła
Articolo eccellente. Spero di aver imparato a distinguere questi due tempi. Mam nadzieję, że dobrze napisałem. 🙂 Passato Prossimo to taki włoski Present Perfect. 🙂
Obie formy są poprawne i nie ma między nimi różnicy w znaczeniu. Natomiast forma visto jest zdecydowanie częściej używana w mowie codziennej, a veduto raczej tylko w języku literackim. Pozdrawiam:)
Witam. Mam tylko pytanie, czemu w passato proszono i trapassato proszono istnieje veduto i visto. Jaka jest jest i czy jest różnica?
Byłoby super, gdyby cały ten art. był do pobrania w PDF 😉