Passato prossimo – czas przeszły dokonany

W języku włoskim dla wyrażenia czynności przeszłych dokonanych mamy do dyspozycji dwa czasy: passato prossimo i passato remoto. Decyzja, którego z nich użyć zależy od związku opisywanej czynności z teraźniejszością.

Jeśli opisujemy czynność przeszłą, która już jest zakończona, ale wciąż ma związek z teraźniejszością lub odbyła się niedawno, używamy passato prossimo.

Natomiast jeśli chcemy wyrazić czynność w czasie przeszłym, która jest już zakończona i nie ma żadnej korelacji (związku) z teraźniejszością, używamy passato remoto.

Passato prossimo jest to czas przeszły bliski, dokonany. Tworzymy  go  za pomocą czasowników posiłkowych (essere, avere) odmienionych w czasie teraźniejszym oraz imiesłowu przeszłego (participo passato).

Za jego pomocą możemy wyrazić czynność, która:

miała miejsce niedawno, dlatego łączy się z takimi wyrazami określającymi czas, jak na przykład: ieri, l’altro ieri, oggi, questa settimana, quest’anno, itp. Np.: Ieri sono stato in piscina. Wczoraj byłem na basenie.

już się dokonała, jest zakończona i nie była to czynność zwyczajowa. Np.:  Due anni fa sono andato a Londra. Dwa lata temu pojechałem do Londynu.

miała miejsce w określonym czasie.Np.: Ho studiato dalle 08.00 alle 20.00. Uczyłem się od 08.00 do 20.00.

czynność trwająca od dłuższego czasu, a której skutki są widoczne w teraźniejszości. Np.: Luca ha comprato una nuova macchina. Luca kupił nowy samochód (kupił i wciąż go ma).

czynność przerwana przez inną czynność. Np.: Mentre leggevo un libro è suonato il campanello.  Podczas gdy czytałem książkę, zadzwonił dzwonek.

Przypomnijmy odmianę avere i essere:

	essere	avere
io (ja)	sono	ho
tu (ty)	sei	hai
lui, lei (on, ona)	è	ha
noi (my)	siamo	abbiamo
voi (wy)	siete	avete
loro (oni, one)	sono	hanno

JAK UTWORZYĆ IMIESŁÓW PRZESZŁY (PARTICIPIO PASSATO) ?

Tworzenie imiesłowu przeszłego czasowników regularnych nie jest skomplikowane. Chcąc utworzyć imiesłów przeszły, wystarczy do tematu czasownika dodać odpowiednią końcówkę, która z kolei jest zależna od grupy do której należy czasownik. 

Czyli czasownik z I grupy z końcówką -are (np. parlare – mówić) w participio passato przybierze końcówkę -ato, którą to dodajemy do tematu czasownika:

parlare  + ato = parlato

I grupa (-are)	II grupa (-ere)	III grupa (-ire)
-ato	-uto	-ito
parlare – parlato	credere – creduto	sentire – sentito

TWORZENIE IMIESŁOWU PRZESZŁEGO CZASOWNIKÓW NIEREGULARNYCH

Czasowniki nieregularne również imiesłów przeszły (participio passato) tworzą w sposób nieregularny, dlatego trzeba nauczyć się ich odmiany na pamięć.

Poniżej zestawienie czasowników, które tworzą imiesłów przeszły nieregularnie:

		Participio Passato	Łączy się z:
accendere		acceso	avere
ammettere		ammesso	avere
appendere		appeso	avere
aprire		aperto	avere
bere		bevuto	avere
chiedere		chiesto	avere
chiudere		chiuso	avere
concedere		concesso	avere
concludere		concluso	avere
conoscere		conosciuto	avere
correggere		corretto	avere
correre		corso	avere/essere
crescere		cresciuto	avere/essere
decidere		deciso	avere
deludere		deluso	avere
difendere		difeso	avere
dipendere		dipeso	essere
dire		detto	avere
dirigere		diretto	avere
discutere		discusso	avere
distinguere		distinto	avere
distruggere		distrutto	avere
dividere		diviso	avere
escludere		escluso	avere
esistere		esistito	essere
esplodere		esploso	avere/essere
esprimere		espresso	avere
essere		stato	essere
fare		fatto	avere
giungere		giunto	essere
insistere		insistito	avere
leggere		letto	avere
mettere		messo	avere
morire		morto	essere
muovere		mosso	avere/essere
nascere		nato	essere
nascondere		nascosto	avere
offendere		offeso	avere
offrire		offerto	avere
perdere		perso/perduto	avere
permettere		permesso	avere
piacere		piaciuto	essere
piangere		pianto	avere
prendere		preso	avere
promettere		promesso	avere
proporre		proposto	avere
ridere		riso	avere
rimanere		rimasto	essere
risolvere		risolto	avere
rispondere		risposto	avere
rompere		rotto	avere
scegliere		scelto	avere
salire		salito	essere
scendere		sceso	avere/essere
scrivere		scritto	avere
soffrire		sofferto	avere
spendere		speso	avere
spegnere		spento	avere
spingere		spinto	avere
succedere		successo	essere
tradurre		tradotto	avere
trarre		tratto	avere
uccidere		ucciso	avere
vedere		visto/veduto	avere
venire		venuto	essere
vincere		vinto	avere
vivere		vissuto	avere/essere

TWORZENIE CZASU PASSATO PROSSIMO

Avere / essere + participio passato = passato prossimo

Zastosujmy teraz zdobyte wiadomości w praktyce. Zacznijmy od czasowników łączących się z czasownikiem posiłkowym avere:

	I grupa parlare	II grupa vendere	III grupa dormire	czasownik nieregularny vedere
io	ho parlato	ho venduto	ho dormito	ho visto
tu	hai parlato	hai venduto	hai dormito	hai visto
lui	ha parlato	ha venduto	ha dormito	ha visto
lei	ha parlato	ha venduto	ha dormito	ha visto
noi	abbiamo parlato	abbiamo venduto	abbiamo dormito	abbiamo visto
voi	avete parlato	avete venduto	avete dormito	avete visto
loro	hanno parlato	hanno venduto	hanno dormito	hanno visto

Przećwiczmy tworzenie passato prossimo na przykładach:

Questa settimana ho avuto poco tempo libero. W tym tygodniu miałem/am mało wolnego czasu.

Stamani ho dormito fino alle 10.00. Dziś rano spałem do 10.00

Quest’anno ho passato le mie vacanze in Spagna. W tym roku wakacje spędziłem/am w Hiszpanii.

Ieri ho dimenticato di fare la spesa. Wczoraj zapomniałem/am zrobić zakupy.

Dopo cena Luca ha guardato una partita. Po kolacji Luca oglądał mecz.

L’altro ieri Maria ha tagliato i capelli. Przedwczoraj Maria obcięła włosy.

Ieri hanno lavorato dalle 08.00 alle 18.00. Wczoraj pracowali od 08.00 do 18.00.

Passato prossimo z czasownikiem posiłkowym essere wymaga uzgodnienia formy imiesłowu z podmiotem pod względem liczby (pojedyncza, mnoga) i rodzaju (męski, żeński). 

Tworząc zatem zdanie w passato prossimo z czasownikiem posiłkowym essere, musimy pamiętać, by odmienić końcówkę imiesłowu w zależności od osoby oraz liczby. Np.:

Sono andato (poszedłem)-  1 osoba, liczba pojedyncza, rodzaj męski

Sono andata (poszłam)  1 os. l. pojedyncza, rodzaj żeński

	I grupa andare	II grupa partire	III grupa venire	czasownik nieregularny essere
io	sono andato/a	sono partito/a	sono venuto/a	sono stato/a
tu	sei andato/a	sei partito/a	sei venuto/a	sei stato/a
lui	è andato/a	è partito/a	è venuto/a	è stato/a
lei	è andato/a	è partito/a	è venuto/a	è stato/a
noi	siamo andati/e	siamo partiti/e	siamo venuti/e	siamo stati/e
voi	siete andati/e	siete partiti/e	siete venuti/e	siete stati/e
loro	sono andati/e	sono partiti/e	sono venuti/e	sono stati/e

Spójrzmy na kilka przykładów:

Sono andato a fare la spesa. Poszedłem zrobić zakupy.

Sono andata a fare la spesa. Poszłam zrobić zakupy.

Ieri sei stato al mare? Byłeś wczoraj nad morzem?

Ieri sei stata al mare? Byłaś wczoraj nad morzem?

Il treno è partito in orario. Pociąg odjechał punktualnie.

Anna è partita la settimana scorsa. Anna wyjechała w zeszłym tygodniu.

Siamo tornati dalle vacanze. Wróciliśmy z wakacji.

Un’ora fa siamo tornate dal mercato. Godzinę temu wróciłyśmy z rynku.

Przy tworzeniu czasu passato prossimo, najwięcej problemów  uczącym się języka włoskiego sprawia wybór czasownika posiłkowego pomiędzy avere i essere.

Poznajmy zatem kolejnych kilka zasad dotyczących czasowników posiłkowych.

PASSATO PROSSIMO Z CZASOWNIKIEM POSIŁKOWYM ESSERE TWORZĄ:

czasowniki wyrażające stan i ruch,  jak: 

essere, stare, rimanere, restare, passare, piacere, andare, arrivare, entrare, partire, salire, scendere, tornare, uscire, venire, itd.

Sono andata al mare subito dopo la festa . Od razu po przyjęciu poszłam nad morze.

Ieri sono rimasta a casa. Wczoraj zostałam w domu.

Ilaria è caduta dalle scale. Ilaria spadła ze schodów.  

wszystkie czasowniki zwrotne, np. pettinarsi, lavarsi, vestirsi, itd.

Mi sono alzata, mi sono lavata, mi sono pettinata e dopo mi sono vestita. Wstałam, umyłam się, uczesałam się, a potem się ubrałam.

czasowniki modalne (dovere, potere, volere) łączące się z czasownikami wyrażającymi ruch

Ieri sono dovuta partire presto. Wczoraj musiałam wyjechać wcześnie.

Non sono potuto andare a scuola. Nie mogłem pójść do szkoły.

Perché non sei voluto venire con me al mare? Dlaczego nie chciałeś pójść ze mną nad morze?

czasowniki nieprzechodnie*, czyli te które nie mają dopełnienia; kiedy działanie nie przechodzi bezpośrednio z podmiotu (osoby, zwierzęcia lub rzeczy) na obiekt

Giovanna è tornata ieri. Giovanna wróciła wczoraj.

Luigi è cresciuto tanto. Luigi bardzo urósł.

Ieri è nato il figlio di Fabio e Laura. Wczoraj urodził się syn Fabio i Laury.  

* informację o tym czy czasownik jest przechodni (v/t) czy nieprzechodni (v/i)  znajdziemy w każdym słowniku

PASSATO PROSSIMO Z CZASOWNIKIEM POSIŁKOWYM AVERE TWORZĄ

czasowniki modalne (dovere, potere, volere), jeśli nie łączą się z czasownikami wyrażającymi ruch.

Non ha voluto continuare quella relazione. Nie chciała kontynuować tego związku.

Ieri ho dovuto lavorare fino a tardi. Wczoraj musiałem/am pracować do poźna.

Non abbiamo potuto fare altro che lavorare. Nie mogliśmy zrobić nic, jak tylko pracować. 

czasowniki przechodnie, czyli te które mogą mieć dopełnienie; kiedy działanie przechodzi bezpośrednio z podmiotu (osoby, zwierzęcia lub rzeczy) na obiekt

Nicola ha mangiato la mela. Nicola zjadł (co?) jabłko.

Luca ha suonato la chitarra. Luca grał (na czym?) na gitarze.

Paolo ha letto un libro. Paolo przeczytał (co?) książkę 

niektóre czasowniki nieprzechodnie, takie jak: dormire, ridere, piangere, camminare, lavorare, itd.

Anna ha dormito sul divano. Anna spała na kanapie.

Mi ha riso in faccia. Zaśmiał/a mi się w twarz.

Marco ha camminato troppo lentamente. Marco szedł za wolno.

Maria ha lavorato vicino a casa mia.  Maria pracowała blisko mojego domu.

 czasowniki oznaczające ruch, takie jak: camminare, correre, nuotare, passeggiare, sciare, viaggiare

Sono stanco perché ho camminato troppo oggi. Jestem zmęczony, bo za dużo dzisiaj chodziłem.

Abbiamo corso per 10 km. Przebiegliśmy 10 km.

Stamani ho nuotato due ore. Dzisiaj rano pływałem dwie godziny.

Ho passeggiato tutta la mattina. Spacerowałem cały ranek.

Ho sciato il pomeriggio. Po południu jeździłem na nartach.

Abbiamo viaggiato a lungo. Długo podróżowaliśmy.

Istnieje również grupa czasowników, które mogą łączyć się zarówno z czasownikiem posiłkowym avere jak i z essere.

Są to:

 czasowniki opisujące stany pogodowe

Możemy powiedzieć: è nevicato lub ha nevicato, è piovuto lub ha piovuto.

czasowniki takie jak:

albergare, aumentare, avanzare, calare, cambiare, campare, cessare, cominciare, correre crescere, crollare, cuocere, diminuire, durare fallire, finire, fuggire, gelare, girare, giungere, guarire, invecchiare, mancare, migliorare, partire, passare, penetrare, ritornare, rovinare, saltare, spirare, salire, scendere, suonare, terminare, tornare, volare.                                        

 W przypadku tych czasowników używamy czasownika posiłkowego essere, gdy używamy go jako czasownika nieprzechodniego, a avere jest używamy go w znaczeniu przechodnim. 

Pamiętajmy o prostej zasadzie, że jeśli możemy postawić pytanie: kogo? co? to czasownik jest przechodni.

Luigi ha cambiato una macchina. Luigi zmienił samochód.

La sua vita è cambiata dopo un incidente. Po wypadku jej życie się zmieniło.

Ho passato un anno in Francia. Spędziłem rok we Francji.

Sono passate cinque ore. Minęło pięć godzin.

Ho finito di leggere un libro. Skończyłem/am czytać książkę.

La pausa è finita. Przerwa się skończyła